Toprak, farklı özellikteki kayaçların fiziksel ve kimyasal yollarla ayrışmasıyla oluşan bünyesinde çeşitli mineraller, canlı kalıntıları, organizmalar, hava ve su bulunduran canlı bir örtüdür
Bu özellikler toprağa canlılık özelliği kazandırır.
Bitki artıklarının toprakta birikmesiyle oluşan organik maddeye humus adı verilir. Toprağın renginin koyu olmasında humus etkilidir.
Yer kabuğunu oluşturan kayaçlar, yağışlar, sıcaklık farkları ve dış kuvvetlerin etkisiyle zamanla parçalanır, ufalanır ve dağılır. Bu olaya çözülme denir.
Kayaçların ayrışması iki yolla gerçekleşir;
Fiziksel çözülme
Kimyasal çözülme
Yer kabuğunu meydana getiren kayaların zamanla dış kuvvetler tarafından ufalanmasına çözülme denir.
a) Fiziki Çözülme (mekanik çözülme):
Kayaçların kimyasal yapısında bir değişiklik meydana getirmeden oluşan parçalanmaya fiziki çözülme denir.
Mekanik parçalanmada rol oynayan faktörler sıcaklık ve sudur. Ancak en önemli etken günlük sıcaklık farkıdır.
Gündüz ısınıp, genleşen kayalar gece sıcaklığın düşmesiyle büzüşür. Böylece taşlarda çatlamalar ve parçalanmalar oluşur.
Fiziksel çözülme günlük sıcaklık farkının fazla olduğu çöl, karasal, step, iklimlerin etki alanlarında görülür.(yüksek dağlık alanlar, karaların iç kesimleri)
Ayrıca soğuk bölgelerde kayaçların çatlaklarına sular sızar ve donar. Donan suyun hacmi arttığından kayayı çatlatır ve toprak oluşumunu hızlandırır.Bitki kökleri de kayalardaki boşluklara yerleşerek kayaçların çatlaklarını büyütür ve fiziksel parçalanmaya neden olabilir.
Sonuç olarak; kurak ve yarı kurak bölgelerde gece-gündüz sıcaklık farkı fazladır. Isınma ve soğuma sonucunda taşların içerisinde bulunan mineraller genleşip, büzülerek, zamanla birbirinden ayrılır ve taşların ufalanmasına neden olur. Bu olaya fiziksel ufalanma denir.
b) Kimyasal Çözülme:
Su erimeye neden olduğu için minerallerin yapısı değişir. Suda çözünmüş halde bulunan karbondioksit gazı asitlik derecesini artırır. Bu özellikteki sular özellikle kalkerli arazideki kayaçların çözünmesine neden olur.
İşte, taşların bünyesinde bulunan minerallerin erimesi sonucu kayaçların kimyasal yapıların değişmesi olayına kimyasal çözülme denir..
Bu parçalanma eriyebilen kayaçlar üzerinde meydana gelir. Bunlar kalker, kaya tuzu, jibsdir.
Kimyasal çözülme sıcaklığın ve yağışın fazla olduğu, ekvatoral iklim, muson iklimi, savan ikliminin etkili olduğu yerlerde yaygındır.
Kimyasal çözülme ile toprak oluşumu daha hızlıdır. Bu nedenle kimyasal çözülmenin olmadığı çöllerde toprak oluşumu çok yavaştır.
Toprak oluşabilmesi için kayanın parçalanması ve ufalanması yeterli değildir. Ufalanan malzemenin üzerine bitkilerin yerleşmesi, bitki kalıntılarından oluşan humus tabakasının bulunması ve içerisinde çeşitli organizmaların,hava ve suyun bulunması gerekir.
Konu: TOPRAK OLUŞUMU VE TOPRAK TÜRLERİ 